Ο Έλιοτ δεν αποδίδει ούτε εννοεί πως ο Χρόνος αίρει τον άνθρωπο ή πως η χρονικότητα είναι η απόλυτη πραγματικότητα. Περισσότερο δίνει ποιητική εντύπωση -όχι εντύπωση εντός ποίησης, ποιητική απόρροια- πως ο Χρόνος είναι ουσιαστικά δεσμευμένος στην ιδέα του θεού, πως κάθε παράβαση εναντίον του, κάθε έκφραση της άρνησής του καθιστά τα πάντα εντός Χρόνου μηδενικά, ανούσια, συνεπώς μετατρέπει την ηρακλείτεια ιδέα περί Χρόνου σε χριστιανική πραγματικότητα. Κατά τον τρόπο δε, που αυτή η ποιητική εντύπωση Χρόνου περιγράφεται, σχεδόν ταυτίζεται με την έννοια του Χρόνου στον ινδουισμό και τον βουδισμό καθώς σε αυτή διαφαίνεται πως η πραγματικότητα του Χρόνου εξαρτάται από μια ανώτερη πραγματικότητα Αιωνιότητας. Εννοώ πως ο Έλιοτ αποδίδει έναν Χρόνο καθόλα χριστιανικό ο οποίος συντάσσεται ως ινδουιστική ή βουδιστική φαινομενοκρατία. Εάν πάλι τα παραπάνω προϋποθέτουν ειδικές δυσκολίες λόγω απομάκρυνσης από το κριτικό δόγμα, μπορεί κανείς να διαπιστώσει τι έχει συμβεί μέσω των Εξομολογήσεων του Αγίου Αυγουστίνου*. Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα που τόσοι και τόσοι δεν θέλουν ν’ αναγνωρίσουν βρίσκεται εκεί.
Εν προκειμένω ο τρόπος του Έλιοτ είναι το σημαντικό στοιχείο και όχι το περιεχόμενο, καθώς αυτό αποτελεί σπάραγμα σπαραγμάτων και όχι διύλιση ή δημιουργική ερμηνεία όπως πολλοί θέλουν να πιστεύουν.
Η χρονικότητα δεν είναι ψευδαίσθηση γιατί ψευδαίσθηση είναι η θεώρηση της χρονικότητας ως μόνη πραγματικότητα. Η ελιοτική απόδοση Χρόνου δεν αποτέλεσε επουδενί καινοτομία, καθώς η απόδοση αυτή δεν ήταν εντύπωση εντός ποίησης, ποιητική απόρροια, μα έκφραση (δεν δημιουργήθηκε με ποίηση μα τοποθετήθηκε σε ποίηση), είναι τουλάχιστον παράλογο να συνδέεται με την ιδέα πως ο Χρόνος φέρει και ιδιότητα διαρκούς συντριπτικού ερωτήματος, πόσο μάλλον με την ιδέα πως ο άνθρωπος αδυνατεί να αποδεχθεί την απάντησή του.
*Βλ. Εξομολογήσεις Αγίου Αυγουστίνου, ΙΑ: Το μέτρον του Χρόνου, β´ μέρος.
Γιάννης Λειβαδάς
Μετς 2007