Yannis Livadas - Jazz Şiirleri [Sub Press, Türkiye 2021]

 

Τζων Μπέρρυμαν - Η στενωσιά της επαλήθευσης

 

 

 

 

 

 

 

Δεν έχει νόημα να επαναλάβω πως δεν παίρνω στα σοβαρά τις παρατηρήσεις οποιουδήποτε επί λογοτεχνίας [βλ.: https://frear.gr/?p=32445]. Τα άχρηστα έχουν υπερκαλύψει το καλάθι που τα περίμενε εδώ και πολλά χρόνια. Η, από καταβολής της λογοτεχνίας, καταφυγή των ημιμαθών και των ανερμάτιστων στη λοιδορία, αποτέλεσε παράλληλη παράδοση, η οποία εξέλιξε τον δικό της κανόνα. Δεν με αφορά.

Η λογοτεχνία κρίνει και κρίνεται με όρους λογοτεχνικούς, η εμπάθεια δεν συγκαταλέγεται σε αυτούς. Το ωφέλιμο, δηλαδή,  δεν είναι πάντοτε τερπνό.  

Τόσο όμως για τα σχήματα λόγου που αναπτύχθηκαν όσο και για να θίξω, επ' εφορμή, για άλλη μία φορά, τη μιζέρια που επικρατεί στη σφαίρα της ελληνικής παραλογοτεχνίας, αποκρίνομαι δίχως να έχω στα χέρια μου ούτε τη συλλογή με τις δικές μου μεταφράσεις ποιημάτων του Μπέρρυμαν ούτε το τεύχος του περιοδικού όπου εμφανίστηκαν οι μεταφράσεις του Ζέρβα. Αυτό όμως δεν με εμποδίζει να εκθέσω ορισμένα απολύτως βασικά πράγματα. Δεν χρειάζεται, δηλαδή, να έχω αυτά τα δύο δημοσιευμένα αρχεία στην κατοχή μου, είναι παραπάνω από ικανοποιητική η απόθεση του  μπερρυμανικού έργου εντός μου ακόμη και αν αυτή συντελέστηκε πριν από πολλά χρόνια.

1. Η Φορτούνη με τον λίβελό της σκοπεύει εκεί που σκοπεύει κάθε λιβελογράφος. Θέτει ένα πρόσωπο στο κέντρο των λέξεων και όχι κάποιο έργο. Ούτε βεβαίως αντισχολιάζει ή κρίνει τα όσα παρέθεσα σ’ εκείνο το κριτικό δοκίμιο επτά χιλιάδων λέξεων. Αυτό είναι κατανοητό, ο συγκεκριμένος λίβελος όμως περιέχει και μία βαριά επιφόρτηση μανίας καταδιώξεως, εφόσον στη θέση μιας λογοτεχνικής, κριτικής επάρκειας, δηλαδή μιας προϋπάρχουσας ειδικότητας, τοποθετεί μία προσχεδιασμένη έφοδο, το στήσιμο μίας παγίδας, από κάποιο καταχθόνιο πρόσωπο. Η Φορτούνη αδυνατεί να διανοηθεί πως ένας άνθρωπος εντός λογοτεχνίας μπορεί να συντάξει ένα εκτενές κείμενο θυσιάζοντας απλώς τον ύπνο του για δύο νύχτες. Η παραδοχή, η αναγνώριση πως υπάρχει και λειτουργεί μία λογοτεχνία στο κέντρο του στόχου όπου τοποθετεί το πρόσωπο έναντι έργου, λοιπόν, αποτελεί από μόνη της σοβαρό πρόβλημα.

2. Η αναφορά της στο περιεχόμενο των σχολίων στην ιστοσελίδα Ποιείν, δικαιώνουν με τον πλέον καταφανή τρόπο τα λεγόμενά μου και επιβεβαιώνουν τον λίβελό της. Ουδέποτε λοιδόρησα πρόσωπο, τουναντίον. 'Οσον αφορά τις επιλογές των ποιημάτων εκείνης της έκδοσης, την παραπέμπω στην κοινή αξιολογική λογική με την οποία ανά τον κόσμο εκδίδονται τα "επιλεγμένα ποιήματα" του μακαρίτη. Από τα καλύτερα, τα ενδεικτικότερα, θα επιλέξει κανείς όχι από τα δευτερότερα, ειδικά όταν τίθεται ζήτημα μικρής, περιορισμένης έκδοσης. Το απαντώ αυτό για το γελοίο της ερωτήσεως μέσω της οποίας η συντάκτρια προσπαθεί απεγνωσμένα να αποδώσει υπερ-ειδικότητα ή μοναδικά κυριαρχικά δικαιώματα κρίσης και μετάφρασης των ποιημάτων του Μπέρρυμαν στον έτερο μεταφραστή. Αυτό από μόνο του αποτελεί εφελκίδα ακαδημαϊσμού.

3. Στο κριτικό δοκίμιο που δημοσίευσα στο Νέο Πλανόδιον [βλ. : "Μπέρρυμαν", όπου δεν αναφέρω μήτε υπονοώ πως με ενδιαφέρει κάποιο είδος αντι-ακαδημαϊσμού(;) καθώς είναι έκδηλο πως τον θεωρώ εξίσου άκυρο με τον ακαδημαϊσμό]  εκθέτω με ευκρίνεια μία σειρά ζητημάτων, θέσεων και προβλημάτων. Καθένα από αυτά τα σημεία υποστηρίζονται από τεκμήρια, η συντάκτρια ή κάθε άλλος ενδιαφερόμενος οφείλει να ανταποκριθεί στο περιεχόμενο αυτών των τεκμηρίων και στις εδράσεις που τα συνοδεύουν.

4. Για την υπόληψη του μακαρίτη Αμερικανού ποιητή η οποία δέχεται ψόγο μέσω της λοιδορίας που η συντάκτρια εξαπέλυσε, και για να δηλώσω για δεύτερη φορά, κατηγορηματικά, τη θέση μου, προσθέτω τα παρακάτω: οι φράσεις που συντάσσονται δίχως ποιητικό φίλτρο, είναι δηλαδή φράσεις που παίζουν τον ρόλο αναβατήρα των κομβικών λέξεων ή φράσεων, μεταφράζονται πανεύκολα από οποιονδήποτε κατέχει έστω τα βασικά της ξένης γλώσσας. Αυτού του είδους οι λέξεις και οι φράσεις  δεν αποτελούν τεκμήριο λογοτεχνικής μετάφρασης. Στην προκειμένη περίπτωση οι συνδετικές, δίχως ποιητικό φίλτρο λέξεις και φράσεις μεταφράζονται πανεύκολα και μόνο με μία ή μιάμιση, για να χαριτολογήσω με νόημα, απόδοση, ακόμη και αν τεθούν αυτές οι λέξεις ή φράσεις στον αυτόματο μεταφραστή του διαδικτύου θα προκύψει το ίδιο αποτέλεσμα∙ το «You are the hottest one for years of night/Henry’s dazed eyes/have enjoyed» λόγου χάρη, που χρησιμοποίησε η συντάκτρια, μεταφράζεται αυτόματα όπως εμφανίζεται από κοινού στις δύο εκδοχές. Αυτό  όμως δεν είναι πραγματικό δείγμα μετάφρασης από καμία εκ των δύο εργασιών, δεν είναι κάτι που κάθε λογοκλόπος θα επιλέξει να αποσπάσει διότι βρίσκεται στη βάση ενός απολύτως προσβάσιμου αυτονοήτου∙ το πραγματικό ζήτημα είναι άλλο: απόδειξη μετάφρασης αποτελεί η απόδοση των κομβικών λέξεων και φράσεων από τις οποίες εξαρτάται το νόημα ή η ερμηνεία ενός ποιήματος, σε αυτές η διαφορά μεταξύ εμού και του ετέρου μεταφραστή είναι απόλυτη. Μπορεί κανείς να κάνει την αντιπαράθεση και να διαπιστώσει αυτό που υποστηρίζω.

5. Όσο αφορά τη χρήση του «Κοκάλα» δεν χρειάζεται να προσθέσω κάτι, αποτελεί μοναδική επιλογή για οιονδήποτε, σάμπως γίνεται να αποδοθεί «Οστάς-έας»; Αυτό θα ήταν φαιδρό, επιπλέον όμως, ο «Κοκάλας» υιοθετήθηκε από την πλευρά μου απ’ όταν ξεκίνησα να μεταφράζω εντατικά ποιήματα του Μπέρρυμαν, δηλαδή την περίοδο 2000-2001 κι αυτό ως γνωστόν είναι εδώ και πολλά χρόνια δηλωμένο στο διαδίκτυο. Πέραν τούτου, η ημιμαθής συντάκτρια του λιβελογραφήματος δεν έχει υπόψη της ότι είχε υπάρξει εξαετής αλληλογραφία ανάμεσα σ' εμένα και τον Ζέρβα στην οποία εξέθεσα τις απόψεις μου σχετικά με το πώς πρέπει να μεταφράζεται ο Μπέρρυμαν* και λόγω αυτής της άγνοιας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει το πώς και πόσο επέδρασαν οι απόψεις μου στην εργασία του συγκεκριμένου μεταφραστή, διότι η επίδρασή τους ήταν κάθε άλλο παρά μικρή. Ίσως οφείλει, λοιπόν, να αντιστρέψει τον δείκτη της και να ερευνήσει εκτενέστερα.

6. Όπως αναφέρω και στο κριτικό δοκίμιο, πρόκειται για ένα ζήτημα μορφοσυντακτικής δυναμικής, ο λογοκλόπος, δηλαδή, οφείλει να αποσπάσει, να κλέψει, τις δύσκολες εκείνες επιλογές λέξεων ή φράσεων και όχι τις βατές, πανεύκολες, μη ειδικής, πρωταρχικής σημασίας εντός συγκείμενου. Πέραν αυτού του παραδείγματος επί του συνόλου, ας μου επιτραπεί να σημειώσω πως η μετάφραση δεν γίνεται με λέξεις μα μέσω μιας εκ νέου κειμενικής σύνθεσης. Η σύνθεση από το δικό μου χέρι και η μετάφραση από τον έτερο μεταφραστή δεν έχουν μεταξύ τους ουδεμία σχέση.

Η αξία κάθε μετάφρασης λοιπόν, για να θέσουμε το ζήτημα στις πραγματικές του διαστάσεις, έγκειται στην επιλογή των κομβικών καθοριστικών λέξεων και φράσεων με τις οποίες κάθε ποίημα διαυγάζει την αισθητική και νοηματική του αξία, με τις οποίες επανέρχεται το ίδιον ενός ποιητή σε άλλη γλώσσα.

7. Εάν η συντάκτρια το επιθυμεί μπορεί να καταγγείλει τις μεταφράσεις μου στον ΟΣΔΕΛ καθώς και να αναθέσει σε δικηγόρο την εξέταση του «ζητήματος». Δεσμεύομαι μετά χαράς να ανταποκριθώ και να συνδράμω, εκθέτοντας τις θέσεις και τις επιλογές μου.

8. Ο τρόμος κάθε συστήματος απέναντι σε καθετί ζωντανό κι ανέλπιδο είναι δεδομένος.

 

Γιάννης Λειβαδάς 

18/12/2021

_____________

Σημ. Ο λίβελος που αναρτήθηκε στο Φρέαρ, δημοσιεύθηκε ως βιβλιοκριτική(;) στη σελίδα της εν λόγω έκδοσης στη Βιβλιονέτ, μολονότι φέρει ετικέτα "επικαιρότητας" και όχι βιβλιοκριτικής, καθώς δεν είναι επουδενί βιβλιοκριτική. Αφήνω το συμπέρασμα αυτής της εξύφανσης στον αναγνώστη.

* Μέρος της αλληλογραφίας με τον μεταφραστή:

Τζων Μπέρρυμαν - Τα Ονειρικά Τραγούδια: Αποθεσμοποίηση και μεταφραστικός ακαδημαϊσμός

Τίτλος πρωτοτύπου: "Τα Ονειρικά Τραγούδια, εκφωνήσεις μιας αποθεσμοποίησης". Ο τίτλος ανάρτησης μετετράπη για αισθητικούς λόγους από την αρχισυνταξία του περιοδικού.

https://neoplanodion.gr/2021/12/08/ta-oneirika-tragoudia-metafrastikos-akadimaismos/