Γιάννης Λειβαδάς: Περί μεταφράσεων ή η λογοτεχνία της μετάφρασης

Σαρλ Μποντλέρ

Με αφορμή την κατακρεούργηση των ποιημάτων του Σαρλ Μποντλέρ από τον κύριο Κεντρωτή, παραθέτω μία πρόχειρη σημείωση σχετικά με τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις τις οποίες αναλαμβάνει ένας μεταφραστής, έναντι του πρωτοτύπου κειμένου και του δημιουργού του. 
Με βάση τις μεταφράσεις που παρουσίασε ο κύριος Κεντρωτής, ο Σαρλ Μποντλέρ ήταν ένας κακομοίρης και αμόρφωτος στιχοπλόκος, που σκάρωνε ανόητα ποιηματάκια για να περνάει την ώρα, η οποία, καθώς φαίνεται, δεν περνούσε με τίποτα. Είναι λίαν σημαντικό πως αυτό ξεκαθαρίστηκε, γιατί στη Γαλλία και ανά την υφήλιο, ο Μποντλέρ θεωρείται τεχνίτης της σκαιότητας, εισηγητής του μοντερνισμού, και ποιητής του felix culpa.
Οι μεταφραστικές αστοχίες πολλές φορές είναι αναπόφευκτες, για λόγους που δεν είναι πάντα συμβατοί με το εύρος της απόστασης μεταξύ ενός έργου και των αναγνωστών του∙ οι λόγοι, δηλαδή, των εμφανίσεών τους δεν είναι πάντα εύκολο να επεξηγηθούν παραχρήμα δημοσίως. Απαιτείται ειδική μνεία και ακόμη ειδικότερη κειμενική έκθεση σχετικά με αυτές.

Κάθε μετάφραση που καταφέρνει να φέρει σε άλλη γλώσσα το περιεχόμενο και την αισθητική ενός λογοτεχνικού κειμένου, θεωρείται καλή και καλή είναι, πράγματι. Ακόμη και αν έχει ορισμένες αστοχίες ή κάποια λάθη, που μετριούνται σε λίγα δάχτυλα, βεβαίως, και όχι σε μακροσκελείς αριθμήσεις.

Λόχου χάρη, μία καλή μετάφραση του Γουίτμαν μπορεί να είναι μία μετάφραση με κάποιες αστοχίες ή έστω με ορισμένα λάθη: είναι ο Γουίτμαν όμως, με κάποιες αστοχίες ή έστω με ορισμένα λάθη. Διότι όταν δεν είναι ο Γουίτμαν, είτε με λάθη και αστοχίες είτε δίχως λάθη και αστοχίες, τότε η μετάφραση είναι κακή.

Η γλωσσική εγκυρότητα του κειμένου μίας μετάφρασης δεν κρίνεται ποτέ, από διαστάσεις και αναλογίες οι οποίες δεν τεκμηριώνονται από την έδρα του πρωτοτύπου κειμένου. Η αξία μίας μετάφρασης δεν ορίζεται ποτέ, μονομερώς από τη γλώσσα στην οποία μεταφέρεται το πρωτότυπο κείμενο, αντιθέτως, ορίζεται και από τη γλώσσα του πρωτοτύπου εξίσου – εννοώ το διττό σχήμα που περιλαμβάνει την εθνική και, πολύ περισσότερο, την προσωπική γλώσσα ενός λογοτέχνη.

Η μετάφραση, το αναφέρω διότι είναι κάτι το οποίο πολλοί από τους επαγγελματίες του είδους επανειλημμένα το λησμονούν, αποτελείται από δύο γλώσσες και από δύο ανθρώπους – κατά τον τρόπο που μπορούν αυτές οι δύο πλευρές, των γλωσσών και των ανθρώπων, να επικοινωνήσουν στη βάση της αναδημιουργίας ενός λογοτεχνικού κειμένου.

Όταν λοιπόν μία μετάφραση, με ή δίχως λάθη, δεν αναδημιουργεί τη γλώσσα του πρωτοτύπου διατηρώντας (σε αυτό το σημείο δεν επιτρέπεται να συμπληρώσω «κατά το δυνατό» διότι τότε θα ακύρωνα την ειδικότητα και τη σημασία του όρου «μετάφραση») την αισθητική και το περιεχόμενου του πρωτοτύπου, είναι, αδιαμφισβήτητα, μία μετάφραση κακή, άκυρη. 

17-7-2018