http://www.bookpress.gr/stiles/eponimos/cendrars-blaise-kastaniotis-roumi
Γιάννης
Λειβαδάς: Το «Ρούμι» του Μπλεζ Σαντράρ
Ο
μυστικισμός της άοκνης κίνησης
Δέχεσαι τις ακτίνες μιας υψηλής εποπτείας πριν
ακόμη ανοίξεις την πρώτη σελίδα του κειμένου: «Αφιερώνω αυτή την περιπετειώδη
ζωή του Ζαν Γκαλμό στους νέους της σημερινής εποχής που κουράστηκαν από τη
λογοτεχνία, για να τους αποδείξω ότι ένα μυθιστόρημα μπορεί επίσης να είναι και
μία πράξη».
Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα βιβλίο το οποίο
δημιούργησε έναν λογοτεχνικό κλάδο, ένα νέο λογοτεχνικό είδος, παρέμεινε στην Ελλάδα ασχολίαστο. Ποιος έγκριτος, αυτάρκης κριτικογράφος
αντέχει να βγάλει τα μάτια του; Ουδείς. Τουλάχιστον από την εποχή που η
λογοτεχνία ενέδωσε στις θέσεις της ατομικής και κοινωνικής συγκάλυψης. Πιο
συνετά προχωρά όμως κανείς με τη διαφωνία παρά με τη συμφωνία. Αυτή είναι
εξάλλου η μοναδική μέθοδος ικανή να οδηγήσει σε σύνθεση.
Σχεδόν δεκαπέντε χρόνια πριν την υπαινικτική
ρήση του Λουί Φερντινάν Σελίν προς τους νέους λογοτέχνες: «Είτε γράφετε με ύφος
τηλεγραφικό, είτε δεν γράφετε καθόλου», ο Μπλεζ Σαντράρ είχε ήδη καρπωθεί τα
ρίγη αυτής της προκλητικής υλοποίησης, δίχως να ολισθήσει στις μεθόδους κάποιας
καλόπιστης λογοτεχνικής «πραγματογνωμοσύνης», μια απ’ όσες έκαναν εκείνη την
εποχή την εμφάνισή τους· όπως λόγου χάρη εκείνη του Φερνάντο Πεσόα, σε σχέση με
τον οποίο ο Σαντράρ είχε επίσης σημαντικότατο προβάδισμα – με τον δεύτερο να βρίσκεται σχεδόν έναν αιώνα
πιο μπροστά*.
Το «Ρούμι» του Μπλεζ Σαντράρ, κυκλοφόρησε το
1930. Πρόκειται για μία σχεδόν αρθρογραφική περιγραφή της ιστορίας του Ζαν
Γκαλμό, ένα κυλιόμενο ρεπορτάζ, με
φόντο τη Γαλλική Γουιάνα. Η ζωή του Γκαλμό, το ποίημα μιας αναδρομικής
προφητείας, μέρος της οποίας είναι και η συγγραφή αυτού του βιβλίου,
τοποθετείται ανάμεσα σε ένα υβριδικό, ούτως ειπείν, πρωτότυπο και μια τραγωδία.
Πραγματικός σκοπός του Σαντράρ, όχι η
επικέντρωση στη μοιραία έκβαση, ούτε καν στην όποια σημασία της, αλλά στη
διεργασία και τη διαδρομή προς αυτήν. Ποίηση μυθιστορηματική. Η κάμψη από το
βάρος ενός παιγνίου της βιωτής, που είναι μια αίσθηση πιο ζωντανή, ακόμα πιο ζωτική,
από την ίδια τη βιωτή. Ο ανέγνωρος μυστικισμός της άοκνης κίνησης, αυτός ο
αιφνιδιασμός που μελοποιεί το μέλλον μέσα το παρόν.
Ο Γκαλμό, η κρυστάλλωση του Γκαλμό, αλιεύεται
από τον συγγραφέα που στη συγκεκριμένη περίπτωση αναμοχλεύει κάποια από τα
συστατικά του «ζωγράφου της σύγχρονης ζωής» του Μποντλέρ. Ο Σαντράρ λίαν
ευέλικτος, αντιμετωπίζει τον κεντρικό ήρωα ως αισθησιοκινητική, πνευματική
εμπειρία. Ο Ζαν Γκαλμό, όπως όλοι σχεδόν οι χαρακτήρες που συναντά κανείς στα
έργα του Σαντράρ, είναι ένας ωκεανός ιδεών, συναισθημάτων, δίχως ψυχολογικό ή
ηθικό βάθος, το βάθος είναι τρίσβαθο. Ο Γκαλμό είναι δημιουργός αποτελεσμάτων
σε μία λογική γραμμικότητα της οποίας η αιχμή είναι κενή από προϋποθέσεις.
Στην καθημερινή ζωή, έχουμε την τάση να
συγχέουμε τη λέξη με το πράγμα. Αυτό
έχει σαν συνέπεια να αποκρυπτογραφούνται τα πρόδηλα (αυτό υποστηρίζεται σχεδόν
καθολικά από πλειάδα λογοτεχνικών τάσεων και ρευμάτων), και να συσκοτίζονται τα
σύμβολα, οι ενώσεις και οι διαχωρισμοί των συμβόλων.
Στο «Ρούμι» ο Σαντράρ πάτησε όλες τις νάρκες,
τη λυρικότητα, την ειρωνεία, τους βλαστούς μιας ελευθερίας που ανάγεται σε μια νεωτερικότητα·
δεν εντοπίζεται ποτέ σε κάποιο παρασκήνιο, αντιθέτως, στην πιο εμφανή και άμεση
δυσκολία.
Το «Ρούμι» δεν έγκειται στα πρακτικά της
σύγχρονης πραγματικότητας, αλλά στις εμφάσεις και τις δυνατότητες της, οι οποίες
περισσότερο παραπλανούν παρά επαναλαμβάνονται.
Παρίσι,
Ιούνιος 2016
_________________
* Διαφωνία δεν αναγνωρίζω στους λίγους εκείνους
σχολιασμούς διαμαρτυρίας σχετικά με τη συγκριτική νύξη επί Πεσσόα. Αναγνωρίζω
μόνο κειμενική άγνοια. Το θυμικό, η εμπάθεια των ιαματικών πεποιθήσεων,
παίρνουν τον δρόμο της επιστροφής τους στάνη των επίσημων αναλογιών, όταν
αρνούνται την τεκμηρίωση ενός φαινομένου. Κάθε στριγκλιά προς υπεράσπιση του
Πεσσόα έναντι του Σαντράρ, δεν είναι ικανή να απαλλάξει τη λογοτεχνική ιστορία
από τα έργα που συνέθεσε ο δεύτερος, μεταξύ 1909 και 1924.